İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi AD, İstanbul, Türkiye

Bu makale, İslam sosyolojisi kavramsallaştırması altında, İslam dünyasında İslam ve sosyoloji ilişkisinin tarihi bir serüvenini sunmayı amaçlamaktadır. Her şeyden önce İslam sosyolojisi kavramı kendi içerisinde, Müslüman dünyanın farklı düzeydeki sorunları ve İslam’ın sosyoloji ile ilişkisindeki projeksiyonlarını göstermesi açısından bir çeşitliliği içinde barındırmaktadır. İslam sosyolojisi öncelikle Batı sosyolojisine farklı boyutlarda bir itirazı ifade etmektedir. Bu anlamda Batı sosyolojisinin bazı krizlerinden bahsetmek mümkündür. Kriz noktalarının başında da, hiç şüphesiz dine yaklaşım ve seküler bir bakış açısı gelmektedir. Bu bağlamda biz ilk tartışmayı bilgi, bilim ve İslam arasındaki ilişkide görmekteyiz. Nitekim İsmail R. Faruki ve S. Hüseyin Nasr’ı biz bu tartışmaları yaparken bulmaktayız. İslam sosyolojisi şu dört farklı bakış açısını ihtiva etmektedir. Birincisi, İslam’ın Batılı metot ve bakış açısı ve kavramlarıyla incelenmesidir. İkincisi, İslam’ın kendi dinamikleri fakat batılı yöntemle incelenmesidir. Üçüncüsü, ideolojik İslam sosyolojisi diyebileceğimiz, İslam sosyolojisine bir İslamileştirme misyonu yükleyen bakış açısıdır. Dördüncüsü ise, İslam’ın kendi bilgi, yöntem ve kavramlarını kullanan yaklaşımdır. Bunların dışında yakın zamanda Kadir Canatan Beyan sosyolojisi ismiyle bir İslam sosyolojisi tartışması yapmıştır. Mustafa Tekin ise Hikmet sosyolojisi kavramsallaştırmasıyla tartışmaya katılmıştır. Fakat bu alanda daha yoğun tartışmalara ihtiyacımız olduğu bir gerçektir. 

This article aims to present a historical adventure on the relations between Islam and sociology within the conception of Sociology of Islam in the Muslim World. Sociology of Islam, above all, contains diversities. In contexts of different problems of the Muslim World and projection in the relations between Sociology and Islam. Primarily, Sociology of Islam expresses a rejection to western sociology. In this sense, it is possible to mention some crisis of western sociology. Positivistic approach to religion and secular points of view are two of them. In this context, we see first discussion in the relations between knowledge, science and Islam. In fact, Faruki and Nasr are two names in these discussions. The conception of Sociology of Islam contains four different senses. First; to research Islam with western method and point of view. Second; to research/study Islam and Muslim world with Islamic conceptions. Third; it ascribed a mission of islamization to sociology of Islam. We can call it as ideological sociology of Islam. Fourth; an approach that uses Islamic method, conceptions and point of view. Furhtermore, we can add Canatan’s discussion named “Explanatory Sociology.” Mustafa Tekin suggests “wise sociology” instead of sociology of Islam. On every accounts, we

need to more discussions on sociology of Islam.