Osmanlı siyaset düşüncesi adalet merkezli bir yapıya sahiptir. Bu düşüncede genel itibariyle üç şekilde tarif edilmiş olan adalet, öncelikle âlem tasavvuru bağlamında âlemin nizamı için bir zorunluluk olarak anlaşılmıştır. Burada adalet, âlem tasavvurunun bir tezahürü olan külli, metafizik bir mefhumdur. İkinci olarak adalet, toplum ve devlet alanında ortaya çıkan problemlerin giderilmesi, zulmün ve haksızlığın ortadan kaldırılması anlamında kullanılmıştır. Üçüncü olarak ise adalet, sultanın reayaya karşı insaflı davranması ve zulmetmemesi anlamını kazanmıştır. Bu tarifler dikkate alınarak bu makalede Osmanlı adalet mefhumunun kökenleri üzerinde durulmaktadır. Bu makalede Osmanlı adalet mefhumunun anlamını kazanmasında İslâm öncesi döneme ait Türk örf ve âdetlerinin, Türk-İslâm devletlerinin adalet anlayışının, Klasik Şark düşüncesinin, İslâm siyaset düşüncesinin ve Bizans adalet pratiklerinin tesiri tartışılmaktadır. Sonuç olarak Osmanlı toplumunun, yaşadığı coğrafyada hayat bulan adalet anlayışının

epistemolojik yönünü ve ameli felsefenin külli bir kaidesi olarak adalet mefhumunu bir miras olarak devraldığı ve yaşadığı coğrafyanın kültürel kodlarını barındıran siyaset tecrübesinin de adalet mefhumunun teşekkülünde önemli bir yere sahip olduğu tespitini yapmak mümkündür. Diğer taraftan Osmanlı siyaset düşüncesinin, kadim medeniyetlerin mirası ve siyasi tecrübelerin mezcedilmesiyle oluşmuş özgün bir adalet teorisini ve pratiğini üretmiş olduğunu da söylemek mümkündür.

Ottoman political thought was constructed on a justice-centered system. The concept of justice, defined in three ways in general, was understood firstly as a compulsion for the order of the world in the context of the conception of the world. Here, justice is a holistic metaphysical concept, a manifestation of the conception of the world. Secondly, it was used in the meaning of overcoming the problems arising from the fields of society and the state and removing the oppression and injustice. Thirdly, justice got the meaning that the sultan behaved fairly towards the subjects and did not oppress them. Based on these definitions, this article lays stress upon the origins of the concept of Ottoman justice. Firstly, the effects of the Turkish customs and traditions belonging to the pre-Islamic era, the understanding of justice of the Turko-Islamic states, the classical oriental thought, Islamic political thought, and Byzantine justice practices on the formation of the Ottoman justice theory are debated in the paper. Consequently, it is understood that the Ottoman society received both the epistemological feature of the understanding of justice originated in the geography in which it lived and the concept of justice, a holistic principle of the practical philosophy, as an inheritance. Additionally, it is appreciated that the political experience bearing

the cultural codes of the geography where the Ottomans lived led to the embodiment of the concept

of justice. On the other hand, it is probable to state that the Ottoman political thought produced an original justice ideal made up of the mixture of the legacy of ancient civilizations and political experiences.