Çoklu Aidiyetlerin Toplamı Olarak Mezhep Olgusu: Şehristânî’nin el-Milel ve’n-Nihal’i Özelinde Bir Tahlil / Madhhab Case as a Sum of Multiple Identities: An Analysis in the Context of al-Shahrastani’s al-Milal wa al-Nihal
Cilt/Sayı
2018 29. cilt - 2. sayı - Farklı İslam Yorumları Olarak Mezhepler
Yazar
Mehmet KALAYCI
İslam Mezhepleri Tarihi AD, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Ankara
Öz
Mezhepler tikel farklılaşmaların zamanla kurumsallaşması neticesinde oluşan toplumsal yapılardır.
Bu oluşum süreci, odağında insanın yer aldığı, bununla birlikte sadece insanla mukayyet
olmayan ve heterarşik bir ilişki içerisinde din, siyaset ve kültür gibi pek çok hususun eşlik ettiği
çok yönlü bir süreçtir. Mezhebî oluşumlara bir “şey” ya da “şeylerin durumu” olarak bakmamak
gerekir. Bilakis bunlar pek çok faktörün etkisiyle oluşmaya başlayan ve devam eden süreçlerdir.
Bu durum, mezhepleri ele alırken şu iki hususu göz önünde bulundurmayı gerektirir: İlki, mezheplerin
dinî ve kültürel yalıtılmışlıklar olmadığı, ikincisi ise bunların bir defada olmuş bitmiş
yaratılmışlıklar olmadığıdır. İlki mezheplere bir kimlik ve aidiyet olarak, ikincisi ise süregiden bir
süreç olarak bakmayı gerektirir. Bu yazıya konu olan içerik, mezheplere ve dinî hareketlere bu iki
hususu merkeze almak suretiyle yaklaşmanın önemine dikkat çekmek ve Şehristânî merkezli olarak
bunu belirli örnekler üzerinden somutlaştırmaya çalışmaktır.
Anahtar Kelimeler
Mezhep; Şehristânî; kimlik; söylem; süreç; diyalektik; tümel
Abstract
Madhhabs are the social structures that take forms as a result of the institutionalization
of particular differentiations in the long run. Though this is mostly a human-centred process,
it is also accompanied by many other factors such as religion, policy, culture, economy etc. that
work heterarchically. Religious movements should not be taken as a “thing” or “state of things”.
On the contrary, they are processes that take shape through the effects of several factors and continue.
This fact methodologically requires to take two points into consideration: First, the religious
movements are not religiously and culturally isolated realities; and second, they are not
productions that come into existence and finalize in the blink of an eye. While the former requires
to see the religious movements as a matter of identity, the latter forces us to assess them as
ongoing processes. This article aims draw attention to the importance of studying religious
movements in the framework of these two points with special reference to certain examples in al-
Shahrastānī’s al-Milal wa al-Nihal.
Keywords
Madhhab; Shahrastānī; identity; discourse; process; dialectic; universals
