Din Sosyolojisi AD, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, İstanbul

Dinî grup ve yapılar, günümüzde bilhassa İslam dünyasını söz konusu olduğunda, özel bir

önem kazanmıştır. Nitekim Ortadoğu bölgesi başta olmak üzere, dünyanın farklı coğrafyalarında

mezhepsel çatışmalar görülmektedir. Öte yandan 15 Temmuz olayıyla birlikte cemaat meselesi

daha yoğun bir ilginin de konusu olmuştur. Bu makale, özelde mezhepsel çatışma konusu arka

planda tutarak mezheplerin esasen düşünce çeşitliliğinin bir tezahürü olduğu noktası üzerine yoğunlaşmaktadır. İslam Düşünce Tarihi içinde mezhepler, ana yapının içinde oluşan dinî düşüncedeki

görüş farklılıklarına dayanır. Ancak mezhep olgusu, sadece dini metinleri farklı anlama üzerine

kurulmuş değildir. Zira mezheplerin tarihte oluşum süreçleri vardır. Bu oluşum sürecinde

siyasal, sosyal, ekonomik ve kültürel olaylar da rol oynamıştır. Bu anlamda mezheplerin sosyal ve

siyasal realite ve tartışmaların içinde şekillendiğini ve kurumsallaştığını söylemek mümkündür.

Ancak bu durum, mezheplerin tek boyutlu olarak “siyasal bir fırka” şeklinde tanımlanmasını doğru

kılmaz. Bu bağlamda mezhepler, ağırlıklı olarak düşünce çeşitliliğini ifade eden yapılardır. Bu

makalede özellikle düşünce, mezhep ve farklılık anahtar kavramları üzerine kısa bir giriş ve açıklama

yapılmış; ardından mezhep kavramının bir tanımı verilmeye çalışılmıştır. Kavram içeriklerinde

hangi niteliklerin ağırlıklı olarak bulunduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra bu

farklılıkların kendisini ifade edebileceği iki kanal olan çok kültürlülük ve çoğulculuk tartışılmıştır.

Daha sonra mezheplerin birer dinî düşünce olarak nasıl konumlandırılacağı ve dışlamacılığın

nasıl önleneceğine dair analizler yapılmıştır.

Religious groups and structures have gained particular importance today, especially

when it comes to the Islamic world. As a matter of fact, sectarian conflicts are seen in different

geographies of the world, especially in the Middle East region. On the other hand, with the 15th

of July, the community issue became more intense. This article focuses on the point that sects in

particular are a manifestation of the diversity of thought, especially in the sectarian conflict. In

the history of Islamic thought, sects are based on differences of opinion in the religious thought

that is formed within the main structure. But the sectarian phenomenon is not based solely on

different understandings of religious texts. Because the sects have history formation processes.

Political, social, economic and cultural events also played a role in this formation process. In this

sense it is possible to say that sects are shaped and institutionalized in social and political reality

and debates. However, this does not make it possible for sects to be defined as a "political party" in

one dimension. In this context, sects are predominantly expressions of thought diversity. In this

article, a brief introduction and explanation was made especially on key concepts of thought, sect

and difference; then a definition of the sect concept was tried to be given. It has been tried to

show which qualities predominantly exist in concept contents. Later, multiculturalism and pluralism,

the two channels through which these differences can express themselves, have been discussed.

Later, analyzes were made on how to position religious sects as religious ideas and how to

prevent exclusion.