Felsefe Bölümü, Çankırı Karatekin Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Çankırı

İslam düşünce tarihi, Hakikate ilişkin yaklaşımlar bağlamında, birçok farklı akımı içinde barındırır. Bu makalede, Hakikati elde etmenin birçok yolu olduğu ifade edilmektedir. Dinler tarihi bunun en iyi örneğidir. Tarihte tüm dini düşünceler, dünyadaki tüm insanlara Hakikate dair görüşlerini ifade etmeyi hedefler. Doğal olarak, tarihte, dinler dışında, Hakikate dair önemli yaklaşımları benimseyen birçok yol vardır. Bu çalışmada temelde, İslam medeniyetinde Hakikati ifade eden üç yaklaşımın var olduğunu ifade edebiliriz. Onlardan biri, vahiydir. Vahiy, İslam dininde, Hakikatin kendisidir. Vahiy olmaksızın herhangi bir Hakikat, İslam düşüncesinde iddia edilemez. Diğer yaklaşımlardan ikisi ise medeniyet tarihimizde felsefi düşünce ve mistik boyuttan oluşmaktadır. İslam filozoflarına göre, Hakikat, rasyonel çıkarımla elde edilebilir. Nitekim vahiy ile felsefe arasında her hangi bir farklılık ya da çatışma yoktur. Hakikat tektir. Bazı oryantalistlerin İbn Rüşd’ün görüşleri hakkında iddia ettikleri gibi, çifte hakikat olamaz. Fârâbî’nin temel felsefi yazılarında, rasyonel çıkarımın ya da aklın, kategorik statüsü bağlamında El-Mille’nin (Din ya da dini düşüncenin dünya görüşü) üzerinde olduğu görülmektedir. Ona (Fârâbî’ye) göre, felsefe, hakikatin

kendisidir. El-Mille, bu Hakikati, halka (toplumdaki sıradan insanlara) sembolik örneklerle açıklar. Hakikatin mistik boyutuna gelince, bu yaklaşıma göre, Hakikat, Benliği bencil ve diğer kötü duygulardan arındırmakla elde edilir.

The History of Islamic thought contains a lot of different movements in the context of the approaches on the Reality. In this article, it is expressed that there are a lot of ways to attain to Reality. The history of Religions is the best example of this. All religious thoughts in the history aim to express their views of Reality to all humans in the World. Naturally, in the history, apart from religions, there are a lot of ways appropriating the important approaches on the Reality. In this study, basically, in Islamic civilization, we can say that there are three approaches expressing the Reality. One of them is Revelation. The revelation is itself the Reality in Islamic religion. Any Reality without revelation can not claim in Islamic thought. The two of other approaches are the philosophical thought and mystical dimension in our history of civilization. According to Islamic philosophers, the Reality can attain by rationalistic inference. Thus, there is no difference or encounter between Revalation and Philosophy. The Reality is one. It can not be double Reality, as that some orientalists claim about the thoughts of Ibn Rushd (Averroes). But In the basıc philosophical writings of Al-Fârâbî (Alfarabus), ıt is seen that rational inference or the Ration is above Al-Milla (the Religion or the worldview of religious thought) in the context of its categorical status. According to him, Philosophy is itself the Reality. Al-Milla explains this Reality by symbolic examples to people (ordinary humans in society). As for the mystical dimension of Reality, according to this approach, the Reality can attain by purification of Ego from selfish senses and the other bad ones.