Abdülvahit ÖZ

 

Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü, İslam Felsefesi ABD, Ankara, TÜRKİYE 

İbn Sînâ tarafından öne sürülen ilahî inâyet ve ilahî adaletin Neoplatonik izahı, kendisinden

sonraki felsefi ve dini düşünceler üzerinde büyük bir etki oluşturmuştur. Ona göre inâyet, Tanrı’nın

her şeyi mutlak bilgisine uygun olarak yaratması, yarattıklarının varlığını sürdürmesi ve

mümkün en mükemmel iyilik düzenini var etmesidir. İbn Sînâ, kendi kozmolojisine entegre ettiği

ilahî inâyet teorisini desteklemek üzere iyiliğin baskın, kötülüğün ise inâyetin genişliği içerisinde

nadir ve seyrek olduğu iyimser bir teodise tezini savunarak evrendeki kötülüğün varlığını en düşük

seviyeye indirgemeyi amaçlar. O, bütün mümkün varlıkların fail sebebi olan Tanrı’nın kazası

dışında hiçbir şeyin ortaya çıkmadığını ve varlığa çıkardığı evrenin mümkün en mükemmel evren

olduğunu açıkça ifade etmektedir. Evrende bilfiil müşahede edilen kötülüğün İlahî inâyetle bağdaşmadığının farkında olan İbn Sînâ, etkinin kötüyü uzaklaştırdığı bir inâyet anlayışı geliştirerek

kötülüğün iki türünü birbirinden ayırt eder: Bizzât kötülük (eş-şerr biẕ-ẕât) ve bilârâz kötülük (eşşerr

bi’l-ʿaraż). Ona göre kötülüğün özü yokluktur ve evrende bilfiil gözlemlenen kötülükler yalnızca

arızî olarak meydana gelmektedir. Bu bakımdan içerisinde yaşadığımız mümkün en mükemmel

evren bizatihi kötülüklerden hâlîdir. Bu makalede İbn Sînâ’nın eş-Şifâʾ ve el-İşârât’ta ele

aldığı inâyet kavramının anlamları ve bu kavramın bağlantılı olduğu iyilik ve kötülüğün ontolojik

temelleri incelenecektir. Bununla birlikte inâyetin, İbn Sînâ felsefesinin bütününü özetleyen bir

kavram olduğu da ortaya konulacaktır.

The Neoplatonic explanation of divine providence and theodicy suggested by Avicenna

has had a significant effect on following philosophical and religious thoughts. According to

him, divine providence is the God's creation of everything with its absolute knowledge, existence

of its creations and maintaining the most perfect order of goodness possible. He makes it clear

that nothing comes to be but the determination (qaḍāʾ) of God as the ultimate efficient cause of

all possible existents, and the cosmos He brings into being is the best one. Being aware that the

evil observed actually in the cosmos is incompatible with divine providence, Avicenna distinguishes

the two types of evil by developing a understanding of providence that the effect removes

evil: Evil per se (al-šarr bi al-ḏāt) and accidental evil (al-šarr bi al-ʿaraḍ). According to him, evil

has no essence and the evil doings observed in the universe take place incidentally. In a sense,

most perfect the world possible that we live in is per se devoid of evil. In this article, meanings of

divine providence concept addressed in Avicenna’s al-Išārāt and al-Šifāʾ, and the ontological basis

of good and evil related to such concept will be examined. Furthermore, it will be demonstrated

that divine providence is a concept that summarizes Avicenna's philosophy as a whole.