Mustafa DEMİRCİ

Dr., 100. Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Bu makalede "Fey" kavramının tarih içinde kazandığı anlam farklılıklarından ve etrafında cereyan eden tartışmalardan hareketle, ilk devir îslam devletlerinin siyasal mantığı analiz ediliyor. Fey, Hz. Peygamber zamanında "müslüman toplumun ortak malı" addedilen mallara denilmiş, bu anlayışın geliştirilmesi ve siyasal bir sistem içinde uygulanması ise Hz Ömer zamanında olmuştur. Bu dönemde fetihle ele geçen zenginlikler ümmete ortak şekilde dağıtılmıştır. Ancak Hz. Osman zamanında "ümmet feyi" yerine "devlet feyi" anlayışının uygulanmaya kalkışılması, Hz. Osman'ın da ölümü ile sonuçlanacak olayların ateşleyicisi olmuştur. Emevilerin saltanat sistemi içinde fey anlayışı ve uygulamaları, hilafette olduğu gibi daha önceki anlayıştan köklü bir kopuşu gösterir; bu dönemde fey malları iktidar sahiplerinin elinde tekelleşmiştir. Bu uygulamalar Abbasilerde de devam etmiş, hatta devrin uleması fey konusunda ciddi uyarılarda bulunmuştur. Abbasi merkezi otoritesinin ve maliyesinin çökmesiyle devlet sosyal fonksiyonlarını yerine getiremediğinden fey kavramının yerini "vakf" kavramı almaya başlamıştır.
 

This paper analyzes the political ideology of the state in the early Islamic period. The concept of "fey" and its various interpretations in history are discussed. "Fey" was considered to be the common property of Müslim society at the time of the Prophet. After the Prophet it was included into political system during Caliph Omar's reign. And booties obtained in conquered lands were shared equally among ummah in this period. However, this system was converted from "fey belonging to ummah" to "fey belonging to state" by Caliph Othman. This political change raised crisis between govemment and Muslims of Madina, Kufa, Basra and Fustat leading to a political turmoil that resulted in the murder of Caliph Othman. The application strategy of "fey" was quite different in the Umayyad period than the time of the great caliphs as rulers in the Umayyad period exercised monopoly of those in power in distribution of "fey". It remained same during the Abbasid period, and the ulama (religious scholars) of the time raised serious objections to those in pourer. However, after the collapse of the Abbasid central government the concept of fey was replaced with that of waqf (religious foundation), a civil organization, as the fey system was no more functional.