Salih YALIN^a

Bu makalede İslâm ahlâk filozoflarının aile ahlâkına ilişkin görüşleri ele alınacaktır. Bu çalışmanın amacı, tarihsel süreçte aile ahlakına ilişkin fikir üretmiş düşünürlerimizden İbn Sina, Tûsî ve Kınalızâde’nin bu konuya ilişkin görüşlerini karşılaştırma yoluyla inceleyerek, aralarındaki benzerlik ve farklılıkları tespit etmektir. Diğer bir amaç da mümkün olduğu ölçüde bu görüşlerin, içinde yaşadığımız çağda ne ölçüde geçerliliğini koruyup korumadığını değerlendirmektir. Hemen hemen her insan, doğduğu andan hayatının sonuna kadar bir ailenin ferdi olarak varlığını sürdürür. İnsanın ahlâkî nitelikleri küçük yaştan itibaren öncelikle aile içerisinde şekillenir ve gelişir. İslâm ahlâk filozofları aile ahlâkına ilişkin konuları Tedbirü’l-Menzil başlığı altında ele almışlardır.

Tedbirü’l-Menzil, birden çok kişiyle ilgili konuları içeren ve baba, anne, çocuk, hizmetçi gibi ailenin unsurları arasındaki eve ilişkin ortak durumların nasıl düzenlenip, mutluluğun nasıl elde edilebileceğini ele alan ahlâkın temel bölümlerinden biridir. Filozoflarımız, ilk olarak ailenin maddî unsuru olan gıda ve mala ilişkin ahlâkî ilke ve vazifelerin neler olması gerektiğini ele almışlardır. Bu konuda ifrat ve tefritten uzak orta bir yol takip edilmesi ve aile bireylerinin yararının gözetilmesi gerektiğini ifade etmişlerdir. Daha sonra aile reisi olarak erkeğin temel alındığı bir bakış açısıyla eşlerin birbirlerine karşı vazifelerinin neler olduğu ele alınmıştır. Diğer bir konu ise çocukların ahlâkî eğitimi ve onlara öğretilmesi gereken çeşitli adap kurallarıdır. Çocukların da anne-babalarına ilişkin vazifeleri bulunmaktadır ve bu vazifeler sevgi, saygı, yardım ve iyilik olarak özetlenebilir.

Son olarak da evde çeşitli işleri yapan hizmetçilere ilişkin ahlâkî kurallardan söz edilir. Filozoflarımızın aile ahlakına ilişkin meselelerde büyük ölçüde ortak çerçevede hareket ettikleri ve benzer fikirler ürettikleri söylenebilir. Filozoflarımızın bu konuda ortaya koydukları fikirlerin bir kısmı günümüz ahlâk anlayışı için de bir çerçeve oluştururken, bir kısmı yerel ve tarihsel davranış kalıpları olma özelliğini taşıması sebebiyle günümüze taşınma imkânından yoksundur.

In this article, Islamic moral philosophers’ ideas about family ethics will be studied. Aim of this study is to determine the similarities and differences between the opinions of some of our thinkers such as Ibn Sina, Tusi and Kınalızade who have produced ideas on family ethics in the historical process. Another aim is to assess, as far as possible, whether these views remaining valid in our current age. Almost every human being exists as a member of a family from the moment he was born until the end of his life. The moral qualities of human beings are formed and developed in the family from a young age. Islamic moral philosophers discuss the issues related to family ethics under the title of Household Management. The Household Management is one of the basic parts of the ethics that deals with issues related to more than one person, such as how the common conditions for the home can be arranged between the elements of the family such as the Father, wife, child, servant, and how happiness can be achieved. Our philosophers first discussed the moral principles and duties related to food and property, which are the material elements of the family. In this regard, they stated that a middle way distance from either of the two extremes of excess and neglect (ifrat and tafrit) should be followed and the benefit of family members should be observed. Then, with the perspective of the man who is the head of the family, what are the duties of the spouses against each other are discussed. Another issue is the moral education of children and the various rules of decency that must be taught to them. Children also have duties related to their parents and these can be summarized as love-respect, help and goodness. Finally, there are some moral rules about the servants who do various jobs at home. It can be said that our philosophers acted on a common basis within the issues of family ethics and produced similar ideas. While some of our philosophers’ ideas on this subject form a framework for today's morality, some of them can be considered as patterns of local and historical behavior and they are not able to be valid today.