Ejder OKUMUŞ*

Türkiye, modern İslam dünyasında belki de en büyük laikleşme deneyimidir ve bu deneyimin uzun bir tarihi vardır. Tanzimat (1839-1856), bu tarih içinde çok önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda Tanzimat, kültür tarihimizin hemen her dalında bir dönüm noktası, bir yenilik zamanı ve geniş anlamda bir sosyo-kültürel değişim dönemi olarak nitelenebilir. Denilebilir ki Tanzimat'la birlikte gelen yenilik ve değişimde, ekonomi alanında laikleşmenin zemininin hazırlamasında kendini gösteren değişiklikler, önemli bir yere sahiptir. Türkiye'nin modernizasyon ve laikleşme sürecinde ekonomi alanındaki değişim, gerçekten de Tanzimat reformlarının çok mühim bir boyutunu teşkil eder. Osmanlı'nın Tanzimat'Iı yıllarında ekonomide yapılan reformlar, salt ekonomi alanındaki önemli değişimi anlamak bakımından değil, aynı zamanda, -ekonomi devletin bir çok kurum ve kuruluşunu, sosyal hayatın bir çok alanını etkileyen bir sistem olduğu için- genel olarak Tanzimat Dönemi'ni anlamak bakımından da araştırılmaya değerdir. Özetle bu makale, makro planda İslam ve Osmanlı tarihinde, mikro planda ise modern Türkiye'nin tarihinde temel etken olan Tanzimat Dönemi'nde şibih-laik devlet yapısının oluşumunda ekonomi alanında kendini gösteren değişim ve laikleşmenin belirtilerini ele almayı, daha net bir ifadeyle ekonomi alanındaki yenilikleri laikleşme açısından okumayı ve Tanzimat'ın, özellikle de ekonomi yönünün anlaşılmasına ve dolayısıyla Cumhuriyet'in genel olarak laik yapısının, özel olarak da ekonomi anlayışının daha sağlıklı bir biçimde kavranılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.

Turkey is the biggest laicizing experiment in the modern Islamic World, and this experiment has had a long history of laicization. Tanzimat (1839-1856) has a very important position in this history. Tanzimat, in this context. can be characterized as a turning point and an innovation in almost every area of our cultural history, and a socio-cultural change period in wide meaning. It can be said that the changes laying the groundwork for economic laicization have an important place in Tanzimat's innovations and changes. Shortly, this article is studying the signals of change and laicization in economy in the Tanzimat period (1839-1856) of the Ottoman times from sociological perspective. The present writer supposes that the Tanzimat Period of the Otoman State presents a quasilaic political structure. The signals of laicization in economy in this period played an effective part in the construction of the quasi-laic Tanzimat State structure. İt is not suggested that the economic structure and the state administration in the Tanzimat's period had a laic characteristic. However, because of the quasilaic structure, the foundation of the laic Turkish State was laid.