Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı / The Approach of Zeccāc (d. 311/923) to the Narrations of Esbāb al-Nuzūl
Cilt/Sayı
2019 30. cilt - 3. sayı
Yazar
Hekim TAYa
aTefsir ABD, Bitlis Eren Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Bitlis, TÜRKİYE
Öz
Kur’ân’ı Kerim’in anlaşılmasına yardımcı olan ilimleri inceleyen Ulûmu’l-Kur’ân’ın önemli konularından
biri de esbâb-ı nüzûl rivâyetleridir. Âyetlerin nüzûlünün bir sebep üzerine bina edilmesi
arka planını aktaran bu rivâyetler, vahiy ortamını tasvir eden haberlerdir. Vahyin muhatap ile olan
kuvvetli bağı nedeniyle âyetlerin ihtiva ettiği hükümlerin tespiti ve bu hükümlerin ne şekilde icra
edildiğinin belirlenmesinde esbâb-ı nüzûl rivâyetleri kayıtsız kalınamaz bilgilerdir. Usûl âlimleri bu
bilgilere vâkıf olmadan âyetlerin tefsir edilmemesi gerektiğini vurgulamışlardır. Bu nedenle, ilk dönemden
itibaren tefsirlerde başvurulan temel kaynaklardan biri de esbâb-ı nüzûl rivâyetleri olmuştur.
Erken dönemde te’lif edilen tefsirlerden biri olan Zeccâc’ın Me‘âni’l-Kur’ân’ı dil-belagat eksenli
dilbilimsel bir çalışma olmasının yanında, bu dönemde kaleme alınan aynı nitelikteki diğer te’liflerin
aksine âyetlerin büyük bir kısmının tefsir edildiği bir eserdir. Tefsir rivâyetleri aktarılırken seçici
davranılmış, böylece müellifin tercihleri re’y eksenli bir nitelik kazanmıştır. Eserin önemli kaynaklarından
biri de esbâb-ı nüzûldür. Bu araştırmada, Zeccâc’ın esbâb-ı nüzûl rivâyetlerine yaklaşımı
alanla ilgili usûl eserleriyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir.
Anahtar Kelimeler
Tefsir; Ulûmu’l-Kur’ân; Esbâb-ı Nüzûl; Zeccâc; rivâyet
Abstract
One of the important subjects of the ulûmu’l-Kur’ân, which examines the sciences that
help to understand the Qur’an is the narrations of esbāb al-nuzūl. These narratives that convey the
background that builds the revelation of verses on a reason, are knowledgesthat depict the
environment of revelation. Because of the strong connection between revelation and its interlocutor,
narrations of esbāb al-nuzūl are unignorable information for the determining the provisions
contained in the verses and determining how these provisions are executed. Method scholars have
emphasized that verses should not be expounded without having grasp of this knowledge. For this
reason, one of the main sourcesin the commentaries is narrations of esbāb al-nuzūl from the first
period. Zeccāc’s Me‘āni’l-Kur’ān, which is one of the early period commentary, is a linguistic work
with a language and eloquence axis. In addition to this, Zeccāc’s Me‘āni’l-Ḳur’ān is a work in which
most of the verses are expounded, unlike the other same qualified copyrights which have been
written in this period. Tafsir narratives have been transfered selectively and thus the author's
preferences have acquired qualification in the re’y (opinion) axis. One of the important sources of
the work is esbāb al-nuzūl. In this study, Zeccāc's approach to narrations of esbāb al-nuzūl will be
examined comparatively with the method works about the field.
Keywords
Tafsīr; Ulūmu’l-Qur’an; Esbāb al-Nuzūl (occasion of revelation); Zeccāc; riwāyat (narration)
