Selma ÇAKMAK^a

İslâm düşünce tarihinde ve fıkıh usûlünde farklı şekillerle gündeme gelen dilin kesinliği problemi ilk kez Fahreddin er-Râzî tarafından sistemleştirilmiş ve mesele onun ele aldığı çerçeve içerisinde incelenmiştir. Karâfî, İbn Teymiyye, İbn Kayyim gibi farklı düşünürler tarafından eleştirilen Râzî’nin öne sürdüğü dilin kesinlikten uzak olduğu iddiası, şeriata olan güvenin zedelenmesine yol açacağı gerekçesiyle, Hanefî fıkıh ve fıkıh usûlünün önde gelen isimlerinden Sadrüşşerîa’nın et-Tavdîh adlı eserinde kendine yer bulmuştur. Belli bir tertibe göre eserini tasnif eden Sadrüşşerîa dilin kesinliği problemini diğer usûl meseleleri ile ilişkilendirmese de bir problem olarak bu iddiayı gündeme getirme ihtiyacı hissetmiş ve bu şekilde Hanefî fıkıh usûlünde dilin kesinliği prob-lemine yer veren ilk âlim olmuştur. Sadrüşşerîa’nın bu konuyu özel bir bahisle fıkıh usûlü eserinde tartışmaya değer bulması dikkat çekicidir. Nitekim kendisinden sonraki Hanefî fıkıh usûlü müellefâtına yön veren bir eser olan et-Tavdîh’in şerh ve hâşiyelerinde de dilin kesinliği problemine ve Sadrüşşerîa’nın bu meseleyi neden ele alma ihtiyacı hissettiğine temas edilmiştir. Daha çok kelâmî yöntemle ilgili bir mesele olan dilin kesinliği prob-leminin fıkıh usûlünde yer alması kelâm ve fıkıh usûlü arasındaki irtibata dayanmaktadır. Sadrüşşerîa da mantık dilini ustalıkla kullandığı ve memzuc metotla kaleme aldığı eserinde bu meseleyi gündeme getirerek Hanefî fıkıh usûlünde ilgili kelâmî meselelerin ele alınmasına öncülük etmiştir. Ayrıca et-Tavdîh’te değinmese de Ta‘dîlü’l-ulûm adlı eserinde dilin kesinliğine dair söylemiyle tutarlı bir kesinlik anlayışı ortaya koyması Sadrüşşerîa’nın dilin kesinliği tartışmasındaki önemini arttırmaktadır. Sadrüşşerîa’nın ardından dilin kesinliği problemini ele alan âlimlerin yaklaşımlarında Sadrüşşerîa’nın yanı sıra Osmanlı ilim camiasında önemli bir yeri bulunan Teftazânî’nin de görüş ve değerlendirmelerinin etkili olduğu tespit edilmektedir. Ayrıca bu çalışmada kelam, astronomi, mantık vb. birçok alanda yetkin bir âlim olan Sadrüşşerîa’nın dilin kesinliği problemine yak-laşımının kesinlik anlayışı ile tutarlı olduğu iddia edilmektedir.

The problem of the certainty of language, which has come to the fore in different ways in the histo-ry of Islamic thought and fiqh, was systematized for the first time by Fakhr Al-Dîn al-Râzî and the issue was examined within the framework he dealt with. Al-Râzî's claim regarding the language is far from certainty crit-icized by different thinkers such as Karâfî, Ibn Taymiyya, and Ibn Qayyim found himself in the work of Sadr al-Sharia, et-Tawdîh, one of the leading figures of the Hanafi fiqh and usul al-fiqh method since it would damage the trust in sharia. Classifying his work according to a certain arrangement, Sadr al-Sharia felt the need to raise this claim as a problem, although he did not associate the problem of the certainty of language with other pro-cedural issues and thus became the first scholar to include the problem of the certainty of the language in the Hanafi fiqh methodology. It is noteworthy that Sadr al-Sharia finds this issue worth discussing with a special bet in his work. As a matter of fact, the problem of the certainty of the language and why Sadr al-Sharia felt the need to deal with this issue were brought to the agenda in the commentary and annotations of al-Tawdih, which was a work that guided the Hanafi usul al-fiqh works after him. The fact that the problem of the certain-ty of the language, which is a matter mostly related to the theological method, takes place in the fiqh method-ology is based on the connection between kalam and usul al-fiqh. Sadr al-Sharia also pioneered the discussion of theological issues in Hanafi usul al-fiqh by bringing this issue to the agenda in his work, which he wrote with the mamzuc method (the tariqah al-cam‘) and he used the language of logic skillfully. In addition, although he does not mention it in al-Tavdîh, he demonstrates an understanding of certainty consistent with his discourse on the certainty of language in his work named Ta‘dîlü'l-ulûm, which increases the importance of Sadr al-Sharia in the debate on the certainty of language. It is determined that the views and evaluations of Taftazani, who had an important place in the Ottoman scientific community, were also influential in the approaches of the scholars who dealt with the problem of the certainty of the language after the Sadr al-Sharia. Additionally in this study, it is claimed that the approach of Sadr al-Sharia, who is a competent scholar in many fields of kalam, astronomy, logic and so on, to the problem of the certainty of language is consistent with the under-standing of certainty.